Merhaba — Bugün sizlerle birlikte Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin neden özerk olduğunu, tarihsel, siyasal ve jeopolitik bağlamlarıyla bilimsel bir merakla inceleyeceğiz. Hazırsanız başlayalım.
 bölgesidir. ([Nahcivan Universiteleri][1])
Bu konum, hem tarihsel hem stratejik olarak bölgeyi özel kılar. Sınır komşulukları ve coğrafi izolasyonu, Nahçıvan’ın farklı bir statü – yani “özerk cumhuriyet” – alması için zemin hazırlamıştır.
Tarihsel zeminin kökleri
Nahçıvan çok eski çağlardan beri yerleşim görmüş, Mezopotamya ile Kafkasya arasındaki uygarlıkların kesişim noktasında tarih boyunca birçok devletin hâkimiyetinde olmuştur. ([Naxçıvan Muxtar Respublikası][2])
20. yüzyıl başlarında, özellikle I. Dünya Savaşı, Rus İmparatorluğu’nun çöküşü ve bölgedeki etnik-siyasal karmaşa, Nahçıvan’ın statüsü üzerine yeni dengeler kurulmasına sebep oldu. ([Visions][3])
1920’de Sovyet Kızıl Ordusu’nun bölgeyi işgal etmesi ardından, 28 Temmuz 1920’de Nakhchivan Autonomous Soviet Socialist Republic (Nakhchivan ÖSSC) ilan edildi. ([Vikipedi][4])
Ocak 1921’de yapılan referandumda, halkın yaklaşık % 90’ı Azerbaycan’a bağlı kalarak “özerk cumhuriyet” statüsü verilmesini tercih etti. ([Azerbaijanlar][5])
Bu karar, 16 Mart 1921’de imzalanan Moskova Antlaşması ve 13 Ekim 1921’de imzalanan Kars Antlaşması ile uluslararası hukuki zemine dönüştü. ([Vikipedi][6])
9 Şubat 1924’te Sovyet yönetimi altında resmi “Nakhchivan ASSR” kuruluşuyla özerk yapısı kurumsallaştı. ([Vikipedi][4])
Özerkliğin anlamı: İç işlerde özerklik, dış ilişkilerde bağlılık
Bugün Nahçıvan’ın statüsü, 12 Kasım 1995’te kabul edilen Azerbaycan Anayasası’nın 8. bölümünde düzenlenmiştir. ([Vikipedi][7])
Bu statüye göre:
Nahçıvan içişlerinde özerk davranır; yerel yasama, yürütme ve yargı organları vardır. ([Nahçıvan Devlet Üniversitesi][8])
Ancak savunma, dış politika gibi ulusal meselelerde Azerbaycan’ın egemenliği geçerlidir. ([TRHaber][9])
Bu karma yapı, Nahçıvan’ın hem yerel kimliğini korumasına hem de Azerbaycan’ın bir parçası olarak kalmasına olanak tanır.
Neden özerk? Strateji, toplumsal irade ve jeopolitik
Toplumsal irade ve demografik gerçeklik
1921 referandumu ve sonrasında devam eden kararlar, Nahçıvan halkının Azerbaycan ile bağlarını korumak isteğini bilimsel ve demokratik bir zeminde göstermiştir. ([Azerbaijanlar][5])
Coğrafi izolasyon ve güvenlik
Nahçıvan, Azerbaycan’ın ana gövdesinden Ermenistan toprağı ile ayrı düştüğü için hem ulaşım hem savunma açısından özel bir konumdaydı. Bu durum, “özerklik + Azerbaycan’a bağlılık” gibi pragmatik bir çözümün tercih edilmesini mantıklı kıldı. ([Visions][3])
Uluslararası hukuk ve antlaşmalar
Moskova ve Kars Antlaşmaları, Nahçıvan’ın statüsünü uluslararası düzeyde tanıdı; bu da özerkliğin yalnızca iç mesele olmadığını, aynı zamanda dış aktörlerin garantisi altında olduğunu gösterdi. ([Vikipedi][6])
Özerkliğin güncel boyutu ve tartışmalar
1991’de Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla birlikte Azerbaycan bağımsızlığını kazanınca, Nahçıvan özerk statüsünü korudu. ([Nahçıvan Başkonsolosluğu][10])
Ancak 2025’te yapılan anayasa değişikliğiyle, otonomi önsözündeki Moskova ve Kars antlaşmalarına atıflar kaldırıldı ve “Nahçıvan, Azerbaycan’ın ayrılmaz parçasıdır” ibaresi eklendi. ([New Eastern Outlook][11])
Bu gelişme, özerkliğin gerçekten ne kadar “özerk” olduğu sorusunu yeniden gündeme taşıdı: Bu değişiklik, Nahçıvan’ın pratikteki özerkliğini nasıl etkiler?
Tartışmaya Açık Sorular
Tarihten gelen referandum ve uluslararası antlaşmalar gerçek özerklik için yeterli midir?
Coğrafi izolasyon, özerklik için bir avantaj mı yoksa güvenlik zafiyeti mi?
2025 anayasa değişikliğiyle birlikte, “özerk cumhuriyet” söylemi ne kadar anlamlı? Yerel halk için statüde neler değişebilir?
Özerk yapı, yerel kimlik ve merkezi devletin bütünlüğü arasında denge kurmada başarılı mı?
Sonuç
Nahçıvan’ın özerk olması, salt tarihsel bir rastlantı değil; coğrafi izolasyon, halkın iradesi, stratejik konumu ve uluslararası anlaşmaların bir araya geldiği karmaşık fakat tutarlı bir zemine dayanıyor. Günümüzdeki anayasal değişiklikler, bu zeminde yeni tartışmalar başlatmış durumda. Nahçıvan’ın geleceği, hem Azerbaycan’ın hem bölgedeki aktörlerin politikalarına hem de yerel halkın iradesine bağlı olacak.
Ziyarete gelen biri olarak — sizce de bu yapının özerk cumhuriyet olarak kalması mı, yoksa daha sıkı entegrasyon mu Nahçıvan için daha sağlam bir gelecek sunar?
[1]: “Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti – Nahçıvan Universiteleri”
[2]: “Nakhchivan Autonomous Republic”
[3]: “How Did Nakhchivan Become Autonomous? – History – Visions of Azerbaijan …”
[4]: “Nakhichevan Autonomous Soviet Socialist Republic”
[5]: “History of Nakhichevan – Azerbaijan”
[6]: “Nakhchivan Autonomous Republic”
[7]: “Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti – Vikipedi”
[8]: “Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti – Nahçıvan Devlet Üniversitesi”
[9]: “Nahçıvan neden Azerbaycan’dan ayrı, hangi ülkeye bağlı?”
[10]: “T.C. Dışişleri Bakanlığı – Nahçıvan Başkonsolosluğu – Bilgi Notları”
[11]: “Constitutional Changes in the Nakhchivan Autonomous Republic”